Disosiyasyonun Tarihi
Frank W. PUTNAM
Janet’in Çalışmaları
Çok sayıda araştırmacı, disosiyasyonun tarihine Pierre Janet’in (1859-1947) çalışmasını tartışarak başlıyor (Hart, 1926; White & Shevach, 1942; Kirshner, 1973; Hilgard, 1977). Ne var ki, Puysêgur ve Bertrand gibi “manyetizmacılar”ın eserini keşfettikten sonra Janet, bu ilk öncülere olan borcunu her zaman titizlikle dile getirmişti (Ellenberger, 1970). “Manyetizmacılar”ın katkıları ve dinamik psikiyatrinin kökleri, Ellenberger’in (1970) etkileyici dinamik psikiyatri tarihinde anlatılmıştır. Histeride bilinç akışının değişik öğelere bölündüğünü bildiren Jean-Martin Charcot da Janet’in disosiyasyon kavramı ve metaforlarını etkilemiştir (West, 1967). Yine de Janet, disosiyasyonun yapısını araştıran bütün klinik tedavi uzmanları ve araştırmacılar arasında ilk sırada geliyor.
1859’da üst sınıftan bir Fransız ailede doğan Janet, birçok ulusal yarışmayı kazanan parlak bir öğrenciydi ve seçkin Fransız Akademisi Êcole Normale Superieure’de nitelikli bir konum elde etmişti. İlk olarak felsefe eğitimi almasına rağmen, o sıralarda meşru bir bilimsel araştırma konusu olarak hipnozu yeniden oluşturmaya çalışan Jean-Martin Charcot’un düşüncelerini yakından izliyordu. 1883’de Janet, doktora tezi için hastalarla ilgili araştırma yapmak için geldiği Le Havre Lisesi’nde felsefe profesörü olarak görev aldı. Yerel bir doktor olan Dr. Gibert, Janet’i uzaktan hipnozite olabilme özelliği sergileyen kendi hastası Leonie ile tanıştırdı. Janet, Leonie ile bir dizi deney yapmaya başladı. Bu deneyler, 1885 sonbaharında Paris’teki bir bilimsel toplantıda kardeşi Jules tarafından okunan bir makalede anlatılıyordu. Bu ilk deneyler, Charcot, Frederick Myers, Charles Richet ve diğer önde gelen araştırmacı ve klinik tedavi uzmanlarını heyecanlandırmıştı. Bu isimlerin birçoğu, Leonie’yi incelemek için Le Havre’deki Janet’i ziyaret ettiler. Janet’in Leonie ile yürüttüğü çalışmalardan ulaştığı sonuçlar onaylandı ve daha başka yayınlarla birlikte bu başarı çok geçmeden felsefe ve psikoloji çevrelerinde ona belli bir şöhret sağladı.
Janet, 1889’da Paris’e döndü ve tıbbi araştırmalarına başladı. Bazı yükümlülükler konusunda kendisine muafiyet izni verildi, böylece Salpêtriere’deki Charcot’un hastalarını incelemek için kendisini adayacağı bol zamana kavuştu. Bu dönemde daha sonraki teorileri için kendisine çok sayıda malzeme sağlayan Leonie’nin yanı sıra Bayan D, Marcelle, Isabelle ve Achille ile birlikte çalıştı. Amnezi, füj (fugue)*, “ardışık varoluşlar” (Janet’in alter kişilik tanımlaması) ve dönüşüm semptomlarından muzdarip hastalar üzerine yaptığı araştırmalar sonucunda Janet’in ulaştığı varsayım, bu semptomların, bağımsız yaşam ve gelişim yeteneğine sahip bölünmüş kişilik parçalarının varlığına atfedilebileceği yönünde oldu. Janet, hastanın semptomlarına veya davranışına yol açan dağılmış unsurların geçmişteki travmatik deneyimlerden kaynaklandığını ve bölünmüş anıların ve duygulanımın bilince çıkarılması yoluyla tedavi edilebileceğini gösterdi. Bilinç düzeyine çıkarılan bu duygulanım daha sonra terapi ile dönüştürülecekti (Ellenberger, 1970).
Janet, hiçbir zaman disosiyasyon üzerine kendi teorilerini daha büyük bir zihin modeli biçiminde genişletmeye çalışmadı. Genelde kabul edildiği gibi o gözlemlerini dikkatli bir biçimde kaydeden ve ulaştığı sonuçlar hakkında muhafazakâr yorumlar yapan, alçakgönüllü, nazik bir adamdı (Ellenberger, 1970).
* Füj – Kişiyi evinde ve çevresinden ayrılıp amaçsız bir biçimde gezip dolaşma gibi davranışlara iten, bir ölçüde karakter değişimi ile ortaya çıkan geçici durum. (Kişi bu durumdan çıkınca olan biteni hatırlamaz.) – ç.n.